Czym cechuje sie skóra atopowa?
Skóra atopowa charakteryzuje się przede wszystkim zaburzeniem płaszcza wodno-lipidowego, w związku z czym dochodzi do nadmiernej utraty wody przez naskórek a także dysbiozy, czyli zaburzenia mikrobiomu oraz funkcji immunologicznych skóry. Nieprawidłowe wytwarzanie ceramidów w warstwie rogowej, istotnych dla zachowania homeostazy naskórka, powoduje wytwarzanie cytokin prozapalnych. Nadmierna przepuszczalność naskórka zwiększa ryzyko wnikania drobnoustrojów chorobotwórczych oraz alergenów. Skóra z aktywnym atopowym zapaleniem, jest bardziej narażona na nadkażenia bakteryjne, grzybicze i wirusowe.
Kilka najważniejszych informacji o skórze
Skóra stanowi największy narząd naszego organizmu a zarazem zewnętrzną powłokę. Jej głównym zadaniem jest ochrona ciała przed czynnikami zewnętrznymi. Składa się z trzech warstw. Najbardziej zewnętrznej – naskórka, skóry właściwej, w której znajdują się m.in naczynia krwionośne a także włókna podporowe (kolagen i elastyna) oraz tkanki podskórnej z komórkami tłuszczowymi. Wracając do najbardziej powierzchniowej warstwy znajdującej się na naskórku, nie sposób nie wspomnieć o płaszczu lipidowym, którego zadaniem jest ochrona przed utratą wody, tzw TEWL. Skóra stanowi ważny element układu odpornościowego, gdyż znajdują się w niej liczne naczynia limfatyczne. Zaburzenie funkcji jakie pełnią poszczególne warstwy skóry wraz z przydatkami (gruczoły łojowe, gruczoły potowe, włosy), powoduje powstawanie chorób na poziomie skóry jak i całego ustroju.
Skóra atopowa czyli Atopowe zapalenie skóry – stan chorobowy
Atopowe zapalenie skóry jest chorobą przewlekłą, zapalną o nawracającym przebiegu. Może współistnieć z innymi chorobami atopowymi, takimi jak astma oskrzelowa, alergiczny nieżyt nosa czy alergie pokarmowe. Wchodzi wówczas w skład tzw. “marszu alergicznego”. Mechanizm powstawania choroby nie jest do końca poznany. Do czynników istotnych zalicza się wpływ środowiskowy oraz czynniki genetyczne. Skóra z AZS charakteryzuje się silną suchością, zaczerwienieniem, pieczeniem i świądem. Jest skłonna do otarć i uszkodzeń, a także zadrapań spowodowanych uporczywym świądem. Zmiany charakterystyczne dla atopowego zapalenia, pojawiają się w charakterystycznych miejscach na ciele, głównie w załamaniach łokci, kolan oraz na twarzy. Egzemy mogą powstawać również na dłoniach a także na skórze głowy. Objawy atopowego zapalenia skóry głowy są podobne do objawów występujących na ciele.
Pojawia się:
- świąd,
- pieczenie,
- nadżerki spowodowane drapaniem,
- a także warstwy keratynizacji (charakterystyczne łuski).
W wyniku niedostatecznego odżywienia cebulek może dochodzić do nadmiernej utraty włosów. Zaostrzanie objawów atopowego zapalenia skóry obserwuje się częściej w okresie jesienno-zimowym.
Dieta to istotny element postępowania w problemach atopowych
Ze względu na korelację z alergiami, wzmożenie problemu może nastąpić na skutek kontaktu z alergenami. Istotnym elementem leczenia jest dieta eliminacyjna, wykluczająca pokarmy nietolerowane i alergizujące, a także farmakoterapia. Do najczęstszych alergenów należą: białko mleka krowiego, skorupiaki, pszenica, białko jaja, ryby, mięczaki, soja i orzechy. Z dniem 13 grudnia 2014 roku w życie weszło nowe rozporządzenie Rady Unii Europejskiej, które włączyło do listy potencjalnych alergenów nowe pokarmy takie jak: mięso, seler, sezam, dwutlenek siarki, łubin i gorczyca. Istnieje lista 14 alergenów, które muszą zostać wykazane na liście składu żywności. Najlepszą poprawę podczas stosowania diety eliminacyjnej obserwuje się u dzieci do 12-tego m-ca życia (remisja u 100% badanych). Z wiekiem skuteczność diety eliminacyjnej maleje ale nadal przynosi poprawę u większości chorych.
Poprawę w przypadku chorób o podłożu zapalnym przynosi dbanie o właściwy poziom kwasów z grupy Omega. Szczególnie istotny jest stosunek kwasów Omega 3 do Omega 6. Te pierwsze warto zatem dostarczać w suplementacji. Odpowiednia podaż nienasyconych kwasów tłuszczowych wspomaga funkcję bariery lipidowej, poprawiając poziom nawilżenia. Ponadto należy kontrolować poziom witaminy D3 i dostarczać właściwą dawkę w codziennej suplementacji. Podstawę powinna stanowić jednak zbilansowana dieta o charakterze przeciwzapalnym, wykluczająca produkty nietolerowane, alergizujące.
Atopowe zapalenie skóry jako choroba psychosomatyczna
Badania naukowe wskazują na podłoże psychosomatyczne występowania atopowego zapalenia skóry. Udokumentowany został związek między stanami psychicznymi a skórą, m.in gęsia skórka pojawiająca się pod wpływem stresu. AZS poza łuszczycą, łysieniem plackowatym czy bielactwem, należy do grupy chorób skóry, w których stres jest czynnikiem etiologicznym występowania zmian. Obecnie obserwuje się dwie grupy czynników psychologicznych mających wpływ na stan skóry:
- sytuacje związane ze stresem,
- określone cechy osobowości oraz wzory zachowań powodujące reakcje w sytuacji choroby.
Okazuje się zatem, że stres może być czynnikiem wpływającym na zaostrzanie zmian oraz częstotliwość ich nawrotowości.
Skóra atopowa – jak ją pielęgnować?
Pielęgnacja skóry atopowej to jeden z ważniejszych elementów postępowania wpływający na wyciszanie objawów oraz profilaktykę zaostrzania zmian skórnych. Najważniejszym celem pielęgnacji jest wzmacnianie płaszcza wodno-lipidowego, nawilżanie oraz zmiękczanie naskórka. Takimi produktami są emolienty, preparaty które wpływają na tworzenie okluzji na powierzchni skóry, co zapobiega przed odparowywaniem wody a tym samym wpływa na poprawę nawilżenia. Emolienty należy nakładać dwa razy dziennie, przede wszystkim po kąpieli. Regularne stosowanie preparatów zmniejsza świąd i pieczenie skóry, a także przekłada się na zmniejszenie konieczności stosowania glikokortykosteroidów nawet o połowę.
Skóra atopowa i jej pielęgnacja trychologiczna
Pielęgnacja atopowej skóry głowy również wymaga szczególnego traktowania poprzez stosowanie profesjonalnych, trychologicznych preparatów. Należy skupić się na łagodnym oczyszczaniu, eliminując bardziej agresywne środki myjące. W pielęgnacji podobnie jak w przypadku atopowej skóry na ciele, należy zadbać o łagodzenie i nawilżanie skóry głowy. Mogą temu służyć lotiony nawilżające, żele aloesowe czy preparaty na bazie pantenolu. Warto zadbać też o regularne usuwanie łusek martwego naskórka za pomocą łagodnych peelingów keratoplastycznych – rozpulchniających. Należą do nich oleje eudermiczne, mocznik w stężeniu do 10%, czy preparaty kolagenowe. Należy unikać silnych detergentów, kwasów, enzymów oraz mechanicznego złuszczania naskórka. Ważnym aspektem jest stosowanie produktów o pH nie wyższym niż 5,5 oraz unikanie polewania skóry gorącą wodą.
Leczenie atopowego zapalenia skóry
W przypadku zaostrzenia choroby, powstania aktywnych wykwitów, stosowane jest leczenie miejscowe oraz doustne. Najbardziej powszechnymi lekami w przypadku atopowego zapalenia skóry są miejscowe glikokortykosteroidy. Działanie tego typu leków opiera się o działanie przeciwzapalne, immunosupresyjne – hamujące odpowiedź układu odpornościowego, antyproliferacyjne – hamujące podziały komórkowe, czyli nadmierne złuszczanie i uszkadzanie komórek naskórka. Pozostałymi lekami znajdującymi zastosowanie w leczeniu miejscowym AZS o podobnym działaniu są:
- inhibitory kalcyneuryny,
- takrolimus,
- pimekrolimus.
W leczeniu ogólnym zastosowanie znajdują:
- leki przeciwhistaminowe,
- cyklosporyna,
- glikokortykosteroidy.
W terapii uzupełniającej dla pacjentów opornych na powyższe metody leczenia oraz ciężkich postaci AZS, stosowana jest fototerapia za pomocą promieniowania ultrafioletowego. Metoda zarezerwowana jest dla pacjentów powyżej 12-tego roku życia. Niesie za sobą ryzyko działań niepożądanych w postaci przedwczesnego starzenia oraz działanie kancerogenne.
Podsumowując..
Zmaganie z objawami skóry atopowej wymaga regularnego postępowania oraz cierpliwości. Ze względu na złożoność problemu jakim jest skóra atopowa, codzienne dbanie o nią za pomocą pielęgnacji, a także odpowiednia dieta, pozwalają na zmniejszenie dolegliwości i ograniczenie nasilenia objawów AZS. Wspomaganie funkcji skóry poprzez stosowanie produktów emolientowych, unikanie substancji drażniących oraz odpowiednie leczenie w przypadku zaostrzenia zmian skórnych, to podstawa działań prowadzących do wyciszenia objawów choroby. Nie należy pomijać wartości jaką jest odpowiednia dieta eliminacyjna o charakterze przeciwzapalnym. Codzienna dieta powinna obfitować w nienasycone kwasy tłuszczowe, tolerowane warzywa i białka oraz złożone węglowodany. Wyciszeniu zmian skórnych służy prawidłowa podaż witaminy D3, której poziom należy kontrolować.
Tekst opracowała:
Kosmetolog, Trycholog
Natalia Rychert